Chuyện đất chuyện nước

Tôi cũng lang thang nhiều nơi, có lẽ những nơi khắc nghiệt nhất là nơi bà con dân tộc Mông sinh sống.

Người Mông ở các vùng cao nguyên núi đá vôi thường thiếu nước sinh hoạt, nguồn nước chủ yếu là nước mưa. Ở độ cao khoảng 1500m so với mực nước biển và địa chất đá vôi thì không thể đào giếng để lấy nước sử dụng. Vào những tháng khô hạn, tầm tháng 2 âm lịch, có thể bà con phải đi xa hàng chục km xuống dưới thấp hơn, nơi có các hang đá còn có nước, để lấy và chở từng can 20l nước về dùng. Có nơi người Mông làm cái thùng bằng gỗ rồi phủ lớp bạt nhựa màu cam lên để chứa nước mưa hứng từ mái tôn bờ - rô - xi - măng. Cũng có nơi họ đào một cái hố sâu xuống đất tầm 1m, rộng 2m để thu và chứa nước. Hiện nay điều kiện sống tốt hơn, cơ sở hạ tầng tốt hơn nên bể bê tông hoặc các loại thùng, bể, téc nước nhựa, inox được bà con sử dụng phổ biến hơn để chứa nước sinh hoạt. Thiếu nước, nên rửa rau xong đổ nước vào một cái thùng để rửa chân tay hay dội nhà vệ sinh...

Hình ảnh bể nước sinh hoạt của đồng bào dân tộc Mông được dựng từ vải bạt và ván gỗ được chụp 04/2025 (Nguồn: Trabavan.vn)

Cũng vì thiếu nước, nên một số vùng trồng được lúa cạn, một mùa ít ỏi, còn lại thì chỉ trồng được ngô, đậu...Toàn đá vôi, nên bà con phải gom từng ít đất đổ lại vào một chỗ rồi lấy đá quây xung quanh để gieo ngô, gieo đỗ...Ai đã từng đến Đồng Văn thì sẽ không lạ gì món "mèn mén" - bột ngô xay cối đá rồi hấp ăn cùng với nước lã, rất đặc biệt, nhưng ăn chậm không sẽ bị nghẹn.

Đợt vừa rồi mình lên núi ở nhờ gia đình anh bạn người Mông. Hôm đầu đến cho bà chị gói bánh, hôm sau đi chợ mua về 2 cốc nước mía, mình uống một cốc còn đưa chị 1 cốc. Cứ tưởng chị uống luôn. Hôm cuối tuần, 4 đứa trẻ lớn bé nhà anh chị từ trường học bán trú về nhà nghỉ, thế là chị lấy gói bánh cho chúng ăn, không những thế còn mang cả cốc nước mía còn nguyên vẹn đưa cho đứa con gái út. Mình thấy thế nên mới hỏi chị có để tủ lạnh hay không? Chị không nói được tiếng Kinh, nên anh chồng chị bảo: "Nó ngu lắm, chưa uống nước mía bao giờ, nó treo trong bếp. Không phải nó không thích uống, mà là để phần cho con gái". Bé gái sàn sàn tuổi Chíp Khế. Mình mới bảo bé gái đưa lại cốc nước mía để thử, thì nó đã chua ngoét và sánh như bột sắn dây, thế là phải bỏ đi.

Mình còn mua kẹo kéo ở chợ, chia cho bọn nhỏ, chúng nó ăn ngon lành, ánh mắt long long lanh lanh...

Buổi chiều hôm đó phát hiện thêm một điều, là ở đây bọn nhỏ gội đầu với dầu gội nhưng chỉ cần sạch bọt là được. Hỏi chúng nó sao chỉ gội qua có một lần như thế chưa sạch dầu gội, nó bảo: càng thơm. Tắm thì chỉ lấy khăn ướt lau trước sau là được.

Đó, cuộc sống mỗi nơi mỗi khác. Mọi thứ chỉ là tương đối, không có tiêu chuẩn duy nhất. Đúng ở đây, nhưng chưa chắc đúng ở kia. Nếu không đặt mình vào vị trí của người khác, thì chúng ta sẽ không thể hiểu câu chuyện của họ.

Hình ảnh người bà dân tộc Mông cõng cháu đi chợ phiên được chụp 04/2025 (Nguồn: Trabavan.vn)

Có lần mình đưa mấy chị học viên lên Tà Xùa, anh em quý lắm mới thịt gà đen cho ăn, nhưng một vài người kêu dai không ăn được, và bát đũa "không được sạch". Thế là bữa sau lại ra trung tâm ăn trứng công nghiệp rán cho dễ ăn và sạch sẽ. Đấy. Mình thì quen rồi, ăn lông ở lỗ, bọ chó, muỗi dĩn, vắt cắn tứ tung. Lâu thành quen. Gần chục năm trước ở Tà Xùa, Lũng Phìn...còn chưa có nhà vệ sinh, nhà tắm, chúng tôi cũng sinh hoạt như bà con, tất cả đều cứ rừng rú, thiên nhiên...Có em gái phố lên núi còn không dám đi tè mặc dù sắp vỡ bọng đái, chỉ vì phía dưới "nhà vệ sinh sinh thái" là các chú cá đang tung tăng chờ đớp mồi...

Cuộc sống dân dã nơi núi rừng, 8h tối là lên giường ôm nhau nằm nghe tiếng giun tiếng dế rồi chìm vào giấc ngủ...

Chiều chiều mình hay nằm phơi nắng bên cạnh những mẹt trà, ông bạn sợ mình nóng chết hay sao ấy, cứ hỏi thăm suốt, không nóng à? Còn bảo giới thiệu cho mình mấy cô giáo ở gần đây, nhưng lại lo mình yếu sinh lý và có vấn đề về thần kinh...vì cứ nằm phơi nắng và ngồi suy tư cả ngày.

Nhưng ông trời chỉ thử thách vậy thôi, vì điều kiện sống khắc nghiệt, khó khăn như vậy nên bà con người Mông sức sống và sức chịu đựng lại vô cùng mãnh liệt, như những cây trà nơi đây, rễ cắm sâu vào núi đá, thân mọc thẳng đứng lên trời, sừng sững hàng trăm năm nay vẫn thế...

Hình ảnh những cây trà cổ thụ vươn cao dưới nắng được chụp 04/2025 (Nguồn: Trabavan.vn)